Waterland door de ogen van Jaap Oudes, door Margreet Lenstra.

 

De kunstenaar Jaap Oudes (1926-1998) was een bijzondere man, in meerdere opzichten. De Alkmaarder heeft regelmatig in Waterland gewerkt, kunstwerken vol herkenbare details.

 Jaap Oudes was autodidact en werd al van kindsaf aan gestimuleerd door zijn vader, kunstschilder Dirk Oudes. “Je hoeft niet naar een academie om het te leren”, zou hij tegen zijn zoon hebben gezegd. Jaap Oudes liet zich met name inspireren door de volkskunst en het dagelijks leven. Hij heeft vooral met potlood en kleurpotlood gewerkt. De tekeningen zijn een mengelmoes van vaak herkenbare gebouwen, volksfeesten en details uit de lokale volkscultuur. Regelmatig terugkerende thema’s zijn onder andere molens, kerken, kermissen, vissers, boeren, water en klederdrachten. Jaap Oudes heeft veel getekend in Noord-Holland, waaronder in Waterland, en Vlaanderen, maar ook in Frankrijk, Spanje en Portugal. Waar hij ook kwam, hij maakte ter plekke schetsen die hij thuis uitwerkte. Jaap Oudes heeft een prachtig, omvangrijk oeuvre nagelaten dat wordt beheerd door de Stichting Dirk en Jaap Oudes.

Abraham

Een tekening vol regionale details is die van een Abraham waarmee Jaap Oudes verwijst naar de vermaarde Westfriese verjaardags koeken. Verder herkenbare onderwerpen uit de volkscultuur langs de IJsselmeerkust tussen Hoorn en Marken. Het bootje HN3 verwijst naar de visserijregistratie van Hoorn. Oudes tekende de regionale klederdracht zoals de dame in Volendams kostuum, rechtsboven. En ook rechts onderaan schaatsen enkele Volendamse vrouwen bij de koek-en-zopie. Verder twee eenhoorns die verwijzen naar het stadswapen, waarvan een is afgebeeld bij de 16^de eeuwse Hoofdtoren die in Hoorn aan de haven staat. En het lijkt alsof Oudes het Paard van Marken, de vuurtoren, ook heeft getekend. Heeft hij links onderaan zichzelf afgebeeld?

Marken

Jaap Oudes bezocht veelvuldig Marken. Hij kende daar onder andere Jan Moenis, de klompenschilder. Jan Oud van de Stichting Dirk en Jaap Oudes: “De heren hebben elkaar persoonlijk gekend en regelmatig ontmoet, want Jaap Oudes kwam graag op Marken waar hij een bijzondere band mee had. Kende onder andere Neel op de Kets zeer goed. Hij ging daar altijd koffie drinken.”

Van Marken heeft hij onder andere een tekening gemaakt van een werf. Is het een bekende werf? Neeltje van Altena-Boneveld van het Marker Museum: “Nee, het is een fantasiewerf, ik herken er geen bestaande werf in.” Het is een winters tafereel met enkele botters in het ijs, voorzien van Marker visserijregistratie. Verder een Marker vrouw in klederdracht op een prikslee. De afgebeelde houten huizen zijn ook typisch van Marken, inclusief luiken en mooie makelaars als geveltopversiering. 

Edam

Een prachtige tekening is ook die van het Edammer (voormalig) stadhuis uit 1737 met links de Dambrug. Het wapen van de stad Edam met een stier en sterren, zien we linksboven als vlag, vastgehouden door een zwevende figuur op een wolkje. Een boerin? Het stel op de voorgrond zou een Volendammer paar kunnen zijn. De vrouw draagt een mandje. Het zal geen bruidspaar zijn geweest, dat had wel gekund, want Volendammers gingen vroeger traditioneel massaal op Witte Donderdag op het Edammer stadhuis in ondertrouw. In de gracht een Edammer boer met zijn schuitje, onderweg naar zijn land om te melken?

Schardam

De tekening van Schardam is direct herkenbaar. Een van de sluiswanden van de Hornsluis met de prachtige gedenksteen met koe en leeuw. De koe verwijst naar het Beemsterwapen en dus de bedijkers van de Beemster; zij financierden de bouw van de 17^de eeuwse Hornsluis. De sluiswachter staat klaar om de deuren te openen voor de boer en boerin met hun schuitjes. Ook op deze tekening een banpaal met eenhoorn, in 1761 geplaatst door Hoorn. Een tweede eenhoorn en een meermin worden gevangen door een visser. Symbolen van de vroegerij visserij en de Edammer meermin? Het kerkje op de tekening dateert waarschijnlijk uit 1662; de klok werd in 1497 gegoten door klokkengieter Geert van Wou.

Waterland door 3: Jaap Oudes in zijn slaapkamer (Stichting Dirk en Jaap Oudes)

Broek in Waterland

De zwartwit tekening van Broek in Waterland is voor mij moeilijker te determineren. Natuurlijk, heel duidelijk zien we de kerk, een gebouw uit 1628. Het wapen van de vroegere gemeente Broek in Waterland zien we terug in de zwaan. Het is voorjaar, of zelfs zomer in Broek. Zou het kermis zijn? We zien in elk geval muzikanten en dansende, vrolijke mensen al dan niet in klederdracht. De bekende en vaak fraaie, soms eeuwenoude houten huizen in het dorp zijn ook herkenbaar.

 Het zijn slechts enkele van de vele prachtige kunstwerken van Jaap Oudes. Stuk voor stuk juweeltjes, waar je niet op uitgekeken raakt!

 Margreet Lenstra

De illustraties Waterland door 1 en 2 hebben in Dagblad Waterland gestaan bij de oorspronkelijke artikelen, gepubliceerd op dinsdag 30 januari 2007 en dinsdag 24 maart 2009.